Procesy egzogeniczne (procesy zewnętrzne) to procesy geologiczne zachodzące na powierzchni Ziemi wywołane przez czynniki działające na skorupę ziemską od zewnątrz. Procesy zewnętrzne mogą być: erozyjne (niszczące) lub akumulacyjne (twórcze). Prowadzą do zrównania powierzchni Ziemi.
Do procesów egzogenicznych zaliczamy:
-
- wietrzenie;
- zjawiska krasowe;
- grawitacyjne ruchy masowe;
- działalność wód płynących,
- działalność lodowców i lądolodów,
- działalność morza,
- działalność wiatru (eoliczna);
Skutkiem działania procesów zewnętrznych jest stałe obniżanie i wyrównywanie powierzchni Ziemi. Gdyby o rzeźbie naszej planety decydowały tylko te procesy, to z czasem powierzchnia zostałaby całkowicie wyrównana. Taka sytuacja jest jednak niemożliwa, gdyż przeciwdziałają im procesy wewnętrzne, które urozmaicają powierzchnię.
Układ wzajemnych oddziaływań jest dynamiczny – zmienia się zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Obszary obecnie wyrównywane przez procesy zewnętrzne w przyszłości mogą ulec np. wypiętrzaniu pod wpływem procesów wewnętrznych. I odwrotnie – dzisiejsze tereny pofałdowane za miliony lat mogą zostać wyrównane.
Wietrzenie – to rozpad (wietrzenie fizyczne i mechaniczne) lub rozkład (wietrzenie chemiczne) skał pod wpływem działania czynników zewnętrznych. Pod wpływem zmian temperatury powietrza skała najpierw się nagrzewa (wówczas zwiększa swoją objętość) lub ochładza (kurczy się) – taki cykl, powtarzany regularnie, prowadzi do kruszenia się (rozpadu) skały i powstania zwietrzeliny.
- Szczególnym przypadkiem wietrzenia fizycznego jest wietrzenie mrozowe (tzw. zamróz), zachodzi ono przy udziale wody zawartej w szczelinach skalnych na skutek spadku temperatury poniżej 0°C woda krzepnie zwiększając przy tym swoją objętość (zgodnie z prawami fizyki), w efekcie prowadzi to do rozsadzania skał.
- Przykładem wietrzenia chemicznego są zjawiska krasowe; skały węglanowe (np. wapień), wchodząc w reakcję z wodą, ulegają rozpuszczaniu (rozkład). Powstają w ten sposób przeróżne formy krasowe, np. jaskinie z szatą naciekową (stalaktyty, stalagmity i stalagnaty), wywierzyska (źródła krasowe), lejki krasowe i inne.
Ruchy masowe – to procesy przemieszczania się skał po powierzchniach nachylonych, pod wpływem działania sił grawitacji. Zaliczają się do nich m. in;
- spełzywanie – to powolne przemieszczanie się zwietrzeliny w dół stoku, na przykład w wyniku zamarzania i rozmarzania gruntu, często występuje na obszarach objętych wieloletnią zmarzliną (soliflukcja);
- spływy błotne – bywają tragiczne w skutkach, powstają na stokach o dużym nachyleniu w wyniku nasiąknięcia gruntu wodą po obfitych opadach lub roztopach;
- osuwisko – tworzy się na skutek ześlizgiwania wzdłuż powierzchni stoku zewnętrznej warstwy gruntu w wyniku zmniejszenia tarcia; wystąpienie osuwiska może być spowodowane np. trzęsieniem ziemi lub podcięciem stoku (osuwanie klifu).
Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie.
Erozja rzeczna – polega na niszczeniu przez transportowany materiał skalny dna koryta (erozja wgłębna/denna) oraz podcinania brzegów doliny przez nurt (erozja boczna); skutkiem działania erozji bocznej są meandry (zakola) i starorzecza.
Erozja wiatrowa (eoliczna) – szczególnie widoczna na obszarach suchych pozbawionych zwartej szaty roślinnej. Niesiona wiatrem zwietrzelina uderza w napotkane przeszkody (występy skalne) niszcząc je – taki proces nosi nazwę korazji. Skutkiem tego zjawiska są tzw. grzyby skalne.
Erozja morska – to niszcząca działalność fal morskich obejmująca wybrzeże. Stale atakowany przez wodę wysoki brzeg morski (klif) ulega podcinaniu u podstawy, obrywaniu i osuwaniu się brzegu. Niszcząca działalność wody morskiej nosi nazwę abrazji.
Film przedstawia niszczącą działalność morza. Źródło: SCHOLARIS.PL – Marcin Meksiak, Tomasz Kamola,
Erozja lodowcowa – przykładem niszczącej działalności lodu są doliny rzeczne, które jęzor lodowca górskiego przekształca z V-kształtnych na U-kształtne. Działalność lodowców i lądolodów była szczególnie nasilona w epoce plejstocenu i odcisnęła duże piętno na wielkich obszarach naszego globu, w tym także na terenie Polski.
Jezioro cyrkowe (karowe) – powstałe na skutek wyżłobienia przez lodowiec misy jeziornej w skalnym podłożu w obrębie dawnego pola firnowego w górach.
Akumulacja – to osadzanie i gromadzenie, najczęściej w zagłębieniach terenu, materiału skalnego transportowanego przez wodę, wiatr i lodowiec.
-
- Proces akumulacji rzecznej szczególnie dobrze widoczny jest u ujścia rzeki, czyli tam gdzie traci ona swoją moc transportową i usypuje niesiony materiał; w osadach rzeka dzieli się na odnogi i uchodzi do morza kilkoma ramionami; w ten sposób powstaje ujście rzeki zwane deltą (np. delta Nilu, delta Wisły – Żuławy Wiślane).
|
|
|
- Efektem akumulacji wiatrowej są m.in. wydmy, np. pustynne barchany, czy wydmy podłużne (na Saharze zwane seifami) oraz spotykane w Polsce wydmy paraboliczne.
- Akumulacja morska występuje w miejscach gdzie linia brzegowa ulega załamaniu a prądy morskie mogą utworzyć piaszczystą mierzeję (np. Mierzeja Helska).
Warto Przeczytać;
-
PROCESY ZEWNĘTRZNE – EGZOGENICZNE – WYDAWNICTWA EDUKACYJNE WIKING;
-
Jak rzeki i morza przekształcają powierzchnię Ziemi? – WWW.EPODRECZNIKI.PL;
-
FORMACJE SKALNE W POLSCE;
-
NAJBARDZIEJ NIESAMOWITE ATRAKCJE GEOLOGICZNE. Zobacz jak powstały – Żywa Planeta;
